13. BİRGƏ RAZILAŞMA VƏ DİNİ KİMLİK
13. BİRGƏ
RAZILAŞMA VƏ DİNİ KİMLİK
Əvvəlki yazılarımızda BİRGƏ RAZILAŞMAnın nə
olduğunu ətraflı şəkildə izah etmişdik (əlavə
məlumat üçün sondakı qaynaqlara bax: 1; və 2). Ona görə də burada DİNİ KİMLİK məsələsini
aydınlaşdırmağa və BİRGƏ RAZILAŞMA kontekstində nəzərdən keçirməyə çalışacağıq.
Bildiyimiz kimi, “KİMLİK” bizim hər hansısa bir öhdəliklərimiz,
vəzifəmiz, işimiz, mövqeyimizlə və s. əlaqadar olan statusumuz deməkdir (yəni,
bizim hər hansısa bir istiqamətə uyğun funkisonal vəzifə öhdəçiliyi
daşımağımızdır). Bir şəxs müxtəlif kimliklərlə təmsil oluna bilir. Məsələn, mən
kimisə öyrədirəmsə, dərs aparıramsa, bu, mənim müəllim kimliyim olur. Maşın
sürürəmsə, sürücü kimliyi daşıyıram. Xəstəni müalicə edirəmsə, həkim kimliyim
var, valdeynlərim qarşısında övlad kimliyi daşıyıram və s (bax: 3.).
Bu kimliklərin
arasında ən üstün sayılan kimliyimiz, əlbəttə, İNSAN olmağımızla bağlıdır. İNSAN (FƏRD) KİMLİYİ bizim hər
bir cəmiyyət üzvümüzün - Mən, Sən və Onun ən ali kimliyidir. İNSAN (FƏRD) olma
kimliyimiz ən ali olduğundan bütün digər kimliklər bir pillə ondan aşağı
statusda dayanırlar. Bu kimliyin aliliyi Mən, Sən və Onun (hər bir cəmiyyət
üzvünün) hamılıqla razılığa gələrək legitimlik verdiyi və buna görə də birbaşa
hüquqi qüvvə qazanmış olan BİRGƏ RAZILAŞMAnın təməl tezisi kimi təsbitlənmişdir
(bax: 1; və 2).
Əvvəlki yazılarda göstərdiyim kimi, hər birimizin
AZAD və XOŞBƏXT yaşamasını təmin etmək üçün BİRGƏ RAZILAŞMAya əsaslanan və bizə
xidmət göstərməli olacaq nəhəng, güclü bir mexanizm - DÖVLƏT yaratmış olmuşuq.
DÖVLƏTi yaratdığımıza görə qurduğumuz DÖVLƏTlə bizim İNSAN (FƏRD) KİMLİYİ
arasında yeni bir münasibətlər formalaşdığından həmin münasibətlər müstəvisində
Mən, Sən və Onun (yəni cəmiyyət üzvlərinin), yeni bir VƏTƏNDAŞ KİMLİYİ meydana
gəlmiş olur. Beləliklə, DÖVLƏTLƏ münasibətlər kontekstində İNSAN (FƏRD)
KİMLİYİmizi özümüzə hüquqi biçim verən VƏTƏNDAŞ KİMLİYİ ilə qismən əvəzləmiş
oluruq. Bu mənada meydana çıxan VƏTƏNDAŞ KİMLİYİMİZ İNSAN KİMLİYİndən savayı
bütün digər kimliklərdən (etnik, dini, irqi, cinsi, sosial, ictimai, regional və
s. kimliklərdən ) status baxımından yuxarıda dayanmış olur (VƏTƏNDAŞ KİMLİYİ barədə
ətraflı bax: 3)
DİNlə bağlı istənilən mövzu
birbaşa insanın hissləri, emosiyaları ilə bağlı olduğundan kifayət qədər həssas
mövzulardandır. Dərin tarixi kökləri olan DİNin, dini inancların minilliklər
boyunca insanların həyat tərzinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilməsi və beləliklə
də birbaşa şüuraltında köklü iz salması çox zaman bu mövzuya rasional yanaşmanı
çətinləşdirir. Ümumiyyətlə, inanclı insanların əksəriyyəti bu mövzuya yanaşmada
çox vaxt emosianal reaksiya verirlər (xüsusilə fanatlar). Ona görə də bu yazıda
dini məsələlərə toxunmadan ümumi şəkildə DİNİ KİMLİK məfhumuna aydınlıq gətirməyə
çalışaq.
Bəs, DİNİ KİMLİK nədir, və BİRGƏ
RAZILAŞMA konsepsyasına görə hansı statusdadır? DİNİ KİMLİK ilk növbədə insanın (fərdin) bu və
ya digər dinə sitayiş etdiyinə, etiqad göstərdiyinə görə yaranan kimliyidir. Yəni,
DİNİ KİMLİK - Mən əgər İslama etiqad göstərirəmsə müsəlman, Sən Xristianlığa
etdiqad göstərirsənsə xristian, O, Buddizmə etiqad göstərirsə buddist və s.
olaraq, bizim müxtəlif din və məzhəblərə iman gətirdiyimizdən doğan kimliklərimizdir.
Reallıq budur ki, müxtəlif din və
məzhəblərlə (təriqət və s.) tanış olduqda aydın olur ki, hər bir din və ya məzhəb
(təriqət və s.) digərləri ilə müqayisədə özünün daha yaxşı və düzgün olduğunu
iddia edir. Bunu sübut etmək o qədər asandır ki, istənilən inanclı bir şəxsə
sual versən ki, ən yaxşı din (məzhəb, təriqət və s.) hansıdır, heç şübhəsiz,
özünün təmsil olunduğu dini göstərəcəkdir (elə ilk növbədə özünüzdən soruşun).
Bu, onunla bağlıdır ki, istənilən din (məzhəb, təriqət və s.) ümumiləşdirilmiş
formada yumşaq desək insaları iki qismə ayırır (yəni ayrı-seçkiliyə yol vermiş
olur); həmin dini qəbul edənlər və onu qəbul etməyənlər. Sonuncu din sayılan
İslamda belə insanların ona münasibətdə (iman gətirib-gətirməməyə görə) müsəlman
və kafirlərə bölünməsi də bir gerçəklikdir.
Bəs İNSANA inanclarına görə fərqli,
ayrımçı münasibət göstərmək doğrudurmu? Bir qədər məsələyə rasional olaraq (ilk
növbədə emosianallıqdan kənar), düşüncənin, elmin, ağlın işığında yanaşsaq müəyyən
ortaq nəticələr hasil etmiş olarıq.
BİRGƏ RAZILAŞMAnı qəbul edənlər,
Mən, Sən və O (cəmiyyət üzvləri) ümumiyyətlə, bu məsələyə də özünün təməl
prinsipi müstəvində rasional nəzər salır. Yəni İNSAN (FƏRD) yer üzünün ən ali
varlığıdır (əşrəfidir) və onun bu İNSAN KİMLİYİ bütün kimliklərdən üstündür. Bu
mənada bütün dinlər (məzhəblər, təriqətlər və s.) İNSAN (FƏRD) KİMLİYİ qarşısında
bərabərdir. Yəni heç kəsin DİNİ KİMLİYİ digərindən üstün deyil. Heç kəs özünün mənsub
olduğu dinin (məzhəbi, təriqətin və s.) başqalarının dinindən (məzhəb, təriqətindən
və s.) üstün olduğunu iddia edib qarşıdırma yarada bilməz, qarşısındakı İNSAN
KİMLİYİ daşıyan FƏRDİ ayrı-seçkiliyə məruz
qoya bilməz.
Cəmiyyətdə BİRGƏ RAZILAŞMA əsasında
qurduğumuz DÖVLƏTdə də istənilən DİNİ KİMLİK İNSAN və VƏTƏNDAŞ KİMLİYİndən
üstün tutula bilməz. Bu o deməkdir ki, əgər Mən, Sən və O, yəni biz BİRGƏ
RAZILAŞMA əsasında yaratdığımız cəmiyyətdə və DÖVLƏTdə yaşayırıqsa, heç kəs
onun inandığı dinə etiqad göstərməyən (müsəlman, xristian, buddist və s. olub-olmadığına
görə) digərlərinə qarşı ayrı-seçkilik edə bilməz, əks halda cəzası qaçılmazdır.
BİRGƏ RAZILAŞMAYA görə hər kəs öz istədyi DİNə
(müəlman, xristina, buddist və s.) ibadət etməkdə yaxud da heç bir dinə etiqad
etməməkdə tamamilə azaddır və öz inanclarını, etiqadlarını sərbəst şəkildə həyata
keçirə, təbliğ edə bilər, tək bir şərtlə ki, digər İNSANIN hüquq və azadlıqlarını
pozmamış olsun.
Beləliklə, BİRGƏ RAZILAŞMA
konsepsiyasına görə cəmiyyətdə və DÖVLƏTdə DİNİ KİMLİK İNSAN və VƏTƏNDAŞ
KİMLİYİndən hüquqi baxımdan aşağı statusdadır. Öz DİNİ KİMLİYİni üstün tutub
qarşudurma yaradanlar BİRGƏ RAZILAŞMANIN fundamental müddəalarını pozmuş
sayılır və mütləq cəzalandırılırlar.
Qaynaqlar:
Ramin Allahverdi
Comments
Post a Comment